جای خالی زور و بازوی جوانان خراسان جنوبی برای احیای هنر هزار ساله نمدمالی

به گزارش “پیام خاوران”، هنری جذاب که نقش و نقوش هندسی با حرکات دلنشین دست و پا جلوه‌ای زیبا به آن می‌بخشد و ترکیب آن با رنگ‌های شاد هر چشمی را شیفته خودش می‌ کند.

صنعت نمدمالی از كهن‌ترین میراث صنایع دستی ایران است كه قدیمی‌ترین نشانه‌های هنرورزی كهن ‌اقوام ایرانی را می‌توان در آن جست و جو كرد. نمدمالی میراث به جای مانده از رنج و زحمت طاقت فرسای هنرمند نمدمال است و شاید به جرأت بتوان آن را جزو اولین دست بافته‌های بشری دانست.

این بافته سنتی به طریقه بافتن انجام نمی‌گیرد، یعنی برای تهیه این بافته الیاف پشمی را با فشار در هم کوبیده و حاصل نهایی آن نمد است و شاید یکی از ابتدایی‌ترین شیوه‌های نساجی که بشر به آن دست یافته همین باشد.

نقش رنگین هنر که زیر پا پهن می‌شود

نمد به دلیل فراوانی مواد اولیه آن در زندگی عشایر منطقه جایگاه وﯾﮋه دارد. روال زندگی عشایر بر اساس دامداری است و در کنار آن در زندگی عشایری از نمد به عنوان زیرانداز و کف پوش و تن پوش استفاده می‌کنند.

نمد، زیر اندازی گرم و نرم و رنگین که پیشینه چندین هزار ساله داشته و روزگاری در چند نقطه خراسان جنوبی نمد مالی حرفی برای گفتن داشت، اما حالا گرد و غبار فراموشی بر تار و پود آن نشسته و آخرین نسل از کارگاه‌های نمد مالی نیز منقرض شده است.

نمدمالی؛ میراثی برگرفته از رنج و زحمت

استاد نمد مال با عشق همراه با حرکات دلنشین دست و پا و خواندن شعر‌های لطیف خستگی ناشی از کار مداوم و عرق ریختن را از تن بیرون می‌کند.

بهتر ز هزار فرش اطلس، نَمَدُم | موی نَمَدُم به ملک عالم نَمِدُم

فردا که حساب بندگان را بکشند | من جز نَمَدُم حساب دیگر نَمِدُم

حسینی از پیشکسوتان نمدمالی در روستای سلم آباد از توابع شهرستان سربیشه است که حالا بر اثر کهولت سن دیگر دست به نمد نمی‌برد.

وی از خاطرات دوران قدیم و شور و شوقش برای انجام کار گفت و افزود: ۸۳ سال سن دارم و از ۱۵ سالگی نمد مالی را همراه با پدرم شروع کردم، اما حالا چند سالی می‌شود که از این کار دست کشیده ام و خانه نشین شده ام.

این نمدمال پیشکسوت بیان کرد: سالیان پیش در سلم آباد چند کارگاه نمدمالی بود، اما به نبود حمایت‌ها از این حرفه وکمبود درآمد این کارگاه‌ها تعطیل شده اند و دیگر کسی درآن نمدمالی نمی‌کند.

حسینی ادامه داد: ۳ سال پیش بود که از طریق اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان به من پیشنهاد شد تا کارآموزانی را برای یادگیری هنر نمد مالی آموزش دهم، تنها ۲ جوان از روستای سلم آباد را آموزش دادم، اما به دلیل عدم حمایت دوباره این اداره آموزش متوقف شد و این ۲ جوان به سمت و سوی گچ کاری سوق داده شدند و کمتر کار نمد مالی را انجام می‌دهند.

وی گفت: نمدمالی کاری پرزحمت و طاقت فرسا است که گا‌هی برای تولید برخی از محصولات آن مانند کپنک به ۴ یا ۵ نفر مرد ورزیده نیاز است.

این استاد کار هنرمند تصریح کرد: انواع نقشه‌های رایج در نمد‌های منطقه عبارتند ازنقش سه گل، پنج گل، برگ گل، اشکال هندسی، خطوط، سطوح وعلائم که بعضاً نام نمدمال یا صاحب نمد و اسماء مذهبی هستند.

وی ادامه داد: قالب نمد که بیشتر تخته حصیری مستطیل شکل است، پشم بُز، قالب بَند، کلک (چهارشاخ بلندی است که به وسیله آن پشم حلاجی شده را روی قالب ریخته و پهن می‌کنند، کمان حلاجی ومُشته کمان (جهت حلاجی کردن پشم) و صابون مخصوص از ابزار‌هایی است که ما برای نمد مالی استفاده می‌کنیم.

هنری که مرهم زخم و سوختگی است

حسینی گفت: نمد مالی کاری است مردانه که به قدرت بدنی احتیاج دارد و به دلیل اینکه از پشم طبیعی گوسفند تهیه می‌شود خواص سلامتی و پزشکی خوبی دارد.

او افزود: در طب عامیانه، وقتی کسی خراش و زخمی برمی داشت نمد را می‌سوزاندند و سوخته آن را روی زخم می‌گذاشتند که موجب انعقاد خون شود.

این هنرمند کارکشته عنوان کرد: نمد برای کمک به درمان کمردرد و درد‌های رماتیسم مفید است؛ همچنین درد‌های ناشی ازعمل جراحی مفاصل نیز با استفاده از نمد کاهش یافته و بهبود یافتن درد را تسریع می‌کند.

حسینی اظهار کرد: هنگام خوابیدن روی نمد گرمای حاصل از تماس بدن با نمد بیشترمی شود و به همین سبب گردش خون به راحتی انجام شده و هر گونه گرفتگی عضلات را تسکین می‌دهد؛ نمد روی بار‌های مثبت و منفی بدن تأثیرگذاشته و آن را در حالت نرمال نگه می‌دارد.

نمدمالی سنتی در کوچه پس کوچه‌های فراموشی

عباس زاده معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی گفت: در سال ۱۳۶۹ حدود ۲۰۰ نقطه روستایی به حرفه نمد مالی اشتغال داشته اند اما در حال حاضر این حرفه در شهر سرایان و بیرجند کماکان ادامه دارد و یک کارگاه نمدمالی فعال در استان داریم.

وی افزود: انواع لباس برای چوپان‌ها با نام کپنک، زیرانداز، انواع کیف و کفش، انواع زیورآلات و تابلو از تولیداتی است که این هنرمندان خلق می‌کنند.

معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی گفت: نمد مالی روزگاری تنها کاربردش تن پوش‌های نمدی بوده و به نقاط دیگر هم فرستاده می شد.

عباس زاده معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی گفت: سفارشات نمدی به ویژه البسه مخصوص چوپانان یا همان کپنک به استان‌های سیستان وبلوچستان، خراسان رضوی و شمالی و برخی تولیدات نیز به کشور افغانستان ارسال می‌شود.

وی افزود: مشاغلی همچون نمد مالی سخت و جان فرسا است ، لذا این رشته مورد علاقه جوانان جهت انتخاب به عنوان شغل نیست و فعالان محدود این رشته در استان را افراد مسن تشکیل می‌دهند.

معاون صنایع دستی و هنر‌های سنتی اداره کل میراث فرهنگی استان تصریح کرد: امروزه نمد مالی در منطقه رونق گذشته خود را از دست داده و استفاده از نمد به عنوان زیرانداز بسیار محدود است.

عباس زاده اظهار کرد: کار تولید نمد در استان ما صرفا محدود به ساخت لباس مخصوص چوپانان یعنی کپنک است که از پشم بهاره گوسفند تهیه می‌شود و در لفظ محلی به آن کرگوش گفته می‌شود، دلیل اطلاق واژه کرگوش، کوتاه بودن (کر بودن) آستین‌ها (گوش ها) است.

نمد به جلوه‌ای دیگر رخ عیان کرد

نمد تا چند دهه قبل نقش بسیار مهمی در جوامع شهری و روستایی استان داشت اما با گذر زمان و ورود فرش های ماشینی و موكت به خانه ها و به روز شدن پوشاك مردم، این نقش هم اكنون بسیار كمرنگ شده است.

دیگر از آن زیر انداز‌های پر مهر و صفای سنتی خبری نیست و دست دوخته‌های نمدی سنتی جای خودشان را به نمد‌های پر رنگ و نگار مدرن دادند، اما با تلفیق سنت و مدرنیته می‌توان شاهد رونق دوباره نمد مالی سنتی باشیم.

حالا بر تار و پود زیر اندازهای نمدی سنتی گرد و غبار فراموشی نشسته و در صندوچه های قدیمی خاک می خورد، با به روز شدن جوامع سلیقه افراد هم تغییر كرده، نمد سنتی كاربرد خود را از دست داده و چند سالی است كه نمدهای نوین جای آن را گرفته كه ضمن پاسخگویی به نیازهای داخلی زمینه را برای صادرات این محصول به كشورهای خارجی فراهم كرده است.

تولید نمدهای نوین به شرط این كه با مواد اولیه داخلی و با توجه به اصالت های این هنر صنعت تولید شود فرصت خوبی فراهم می كند تا از سویی بتوان این هنر روبه زوال را احیا كرد و از سوی دیگر با تدوین كاركردهای جدید و متناسب با زندگی امروزی بتوان در این رهگذر آن را در توسعه فعالیت های اقتصادی كشور به خدمت گرفت.

دیگر وقت آن رسیده تا فکری اساسی برای احیاء و رونق دوباره این هنر دیرینه در خراسان جنوبی اندیشیده و سیاست‌های حمایتی برای مانا ماندن نمد مالی سنتی در استان اعمال شود.

منبع: باشگاه خبرنگاران جوان

انتهای پیام/۱۰۲