معتمدنژاد برای علم ارتباطات ایران هم پدر بود هم مادر

به گزارش “پیام خاوران” متفاوت بود؛ بخشنده مثل خورشید با چهره‌ای پیوسته به لبخند. نه از زندگی ترسید، نه از مرگ؛ در هر دو آرام بود. نماد توسعه بود در کهکشانی ارتباطی که جنبه تکثریافته خود او بود. او دانش بی‌بدیل خود را امیدوارانه بین دانشجویانش تکثیر کرد تا میراثی جاودانه به جا گذارد. آری سخن از استاد معتمدنژاد است استادی که همیشه امیدوار وروشن بین بود. هرگز کسوت معلمی‌اش را کنار نگذاشت و فقط در کلاس درس معلم نبود. انگار می‌دانست وقت همه ما محدود است و بین بود و نبود، فاصله‌ای مبهم هست؛ پس همه جا آموزاننده بود و درخشان؛ فانوسی دریایی در کرانه، برای همه در آب‌های آرام و ناآرام. زندگی دکتر سه ضلع برجسته داشت؛ معلمی کرد و پدری در حق ارتباطات؛ همیشه امیدوار و راه‌حل‌گرا بود.

سخن درباره مردی است به واقع از جنس علم و عمل، فروتنی و مهربانی، صبوری و امیدواری، نیک اندیشی و راست گفتاری و درست کرداری؛ دانشمند فاضل و فروتنی که سراسر حیات پربار خود را وقف علم و عالمان کرد؛ پژوهشگر پرآوازه ای که بحق، علوم ارتباطات ایران را سال ها پدری کرد: استاد مرحوم، پروفسور کاظم معتمدنژاد.

آری استان خراسان جنوبی مهد علم و فرهنگ و هنر کشور است و در طول زمان مشاهیر و خدمتگزاران بی شماری را در دامان خود پرورانده است. کاظم معتمدنژاد در سال ۱۳۱۳ در روستای مود در استان خراسان جنوبی که در ۳۶ کیلومتری بیرجند مرکز استان قرار دارد متولد شد. پدرش فرهنگی و مدیربود و سایر اعضای خانواده او نیز در مشاغل فرهنگی مشغول بوده‌اند و خود نیز تحصیلات ابتدایی و قسمتی از تحصیلات متوسطه را در زادگاهش و بخشی دیگر را در شهر بیرجند گذراند و سال ششم ادبی را در دبیرستان مروی تهران به اتمام رساند و طی فعالیت تحصیلی خود توانست مدارک عالیه ای همچون کارشناسی رشته قضایی دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصاد دانشگاه تهران، دکترای دولتی علوم سیاسی از دانشکده حقوق و علوم اقتصادی دانشگاه پاریس، دکتری تخصصی روزنامه‌نگاری از انستیتوی مطبوعات و علوم خبری در دانشگاه پاریس و دیپلم‌ عالی تدریس روزنامه‌نگاری از مرکز بین‌المللی تعلیمات عالی روزنامه‌نگاری دانشگاه استراسبورگ را در کارنامه موفقیت های خود قرار دهد.

معتمدنژاد مرد متکی بر ذات‌شناسی، معرفت و شناخت، متکی بر سنت و آینده‌نگری، متکی بر درک مبانی حقوقی آزادی رسانه‌ها در عرصه‌های ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی بود اما متمرکز بر بازتولید دانش برای ارتباطات ایرانی، در بناکردن دانش ارتباطات در ایران هم بر آموزش تکیه کرد و هم بر پژوهش‌های توسعه‌محور و چون در هر دو امر، پیگیرانه و مستمرانه کوشید، خود به مدل بالنده توسعه دانش ارتباطات مبدل شد؛ چرا که توسعه چیزی جز استمرار فعالیت در یک مسیر نیست.

پروفسور معتمدنژاد همیشه در مسیر خودش حرکت کرد، مثل خودش راه رفت، به شیوه خودش فکر و به شیوه خودش تولید کرد. استاد بلد بود چطور زمین و زمانه را به این مرز و بوم پیوند زند و قدر این انضمام را می‌دانست؛ استاد با اقتباس بیگانه بود. وی در زمان تحصیل در دوره کارشناسی با مدیر وقت روزنامه کیهان که استاد او نیز بود رابطه دوستانه‌ای برقرار کرد و وقتی استاد از دانشجویان دوره دکتری برای همکاری در کیهان دعوت کرد، معتمد نژاد فرصت را غنیمت شمرده و به محیط روزنامه وارد شد که دیری نپایید که از مترجمی زبان فرانسه به مسئولیت گروه خارجی و مقالات ارتقا یافت و با توجه به اینکه در آن دوره روزنامه کیهان که به روزنامه‌نگاران تحصیلکرده نیاز داشت برای وی بورسیه‌ای از دولت فرانسه دریافت کرد و معتمد نژاد در دانشگاه سوربن فرانسه موفق به اخذ دکتری حقوق و علوم سیاسی و نیز دکتری تخصصی روزنامه‌نگاری از انستیتوی مطبوعات و علوم نظری دانشگاه پاریس شد.

معتمدنژاد از سال ۱۳۴۶ وکیل پایه یک دادگستری شده و از سال ۱۳۷۹ مشاور حقوقی اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دور بود بصورتی که با تلاش‌های مستمر به همراه نعیم بدیعی در دوران بعد از انقلاب که دانشکده ارتباطات و رشته ارتباطات منحل و ارتباطات به یکی از گرایش‌های رشته علوم اجتماعی تبدیل شده بود، باعث شد دوباره این رشته احیا شود.

نامبرده از زمره نخستین گروه‌های دانشجویانی است که با سفر به غرب و تحصیل در این رشته، پای مباحث این علم را که در دنیا هم جزو علوم جدید محسوب می‌شود، به کشور باز کرد و در تشکیل و عضویت انجمن های مختلف از قبیل انجمن دفاع از آزادی مطبوعات، انجمن بین المللی تحقیق در ارتباطات جمعی، انجمن بین المللی حقوق فضا، انستیتوی بین المللی ارتباطات، انجمن فرانسوی علوم ارتباطات و اطلاعات نقش عمده داشته و از طرفی جزو گروهی از دانش‌آموختگان قدیمی این رشته بوده که نه تنها به کشور خود بازگشته، بلکه به شکل فعالی، در این زمینه به دانش‌افزایی جامعه علاقمندان پرداخته و خیلی از اولین‌های این رشته ازجمله نخستین دانشکده علوم ارتباطات را در کشورمان بنیاد نهاد.

معتمدنژاد علاوه بر ارائه مقالات متعدد علمی پژوهشی به مجامع بین المللی و مجلات داخلی و خارجی، تاکنون ۲۹ عنوان کتاب نگاشته و در آلبوم افتخارات خود توانسته در سال تحصیلی ۷۴_۷۳ به عنوان استاد نمونه دانشگاه‌های کشور از دست هاشمی رفسنجانی، ریاست جمهوری وقت، لوح تقدیر دریافت کرده و همچنین در ۱۳۸۴ خورشیدی و بر اساس مصوبه هیئت دولت نشان درجه یک دانش را از رئیس‌جمهوری وقت دریافت کند. از جمله فعالیت های دانشگاهی می‌توان به سمت هایی همچون عضو مؤسس دوره عالی روزنامه‌نگاری، مؤسسه عالی مطبوعات و روابط عمومی و دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی، عضو هیئت مؤسس بخش ارتباطات بین‌المللی انجمن بین‌المللی تحقیق در ارتباط جمعی، عضو مؤسس دوره دکتری علوم ارتباطات در دانشگاه علامه طباطبایی، عضو مؤسس مرکز پژوهش‌های ارتباطات وابسته به دانشگاه علامه طباطبایی و وزارت پست و تلگراف و تلفن، عضو هیئت مؤسس انجمن دفاع از آزادی مطبوعات، عضو انجمن بین‌المللی تحقیق در ارتباطات جمعی، عضو انجمن بین‌المللی حقوق فضا، عضو انستیتوی بین‌المللی ارتباطات و عضو انجمن فرانسوی علوم ارتباطات و اطلاعات اشاره کرد.

از طرفی کاظم معتمدنژاد بیش از ۷۰ مقاله علمی و مجلات گوناگون همچون روزنامه‌نگاری، روش تحقیق در محتوای مطبوعات، وسایل ارتباط جمعی، مبانی حقوقی بین‌المللی گزارشگری برای صلح، اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی، جامعه اطلاعاتی: اندیشه‌های بنیادی، دیدگاه‌های انتقادی و چشم‌اندازهای جهانی، حقوق مطبوعات، حقوق حرفه‌ای روزنامه‌نگاران، حقوق ارتباطات به مجامع بین المللی ارائه داده و همزمان در تشکیل سمینارها و کنفرانس های علمی نقش مهمی داشته است.

معتمدنژاد بعدازظهر چهاردهم آذر ۱۳۹۲ در بیمارستانی درتهران به دلیل بیماری درگذشت و در قطعه نام‌آوران بهشت زهرا در تهران به خاک سپرده شد. مرحوم معتمدنژاد حدود نیم قرن از عمر خود را به طور خاص و با تمام وجود برای ارتباطات در کشورمان صرف کرد. پروفسور معتمدنژاد حدود ۱۵ سال از سال‌های پایانی عمر خود را نیز مشغول فعالیت در حوزه تدوین نظام رسانه‌ای مناسب در کشورمان کرد و در این زمینه اقدامات زیادی انجام داد.

میتوان به وضوح گفت که فرزانگی و فروتنی از ویژگی‌های بارز معتمدنژاد بود که وی را در میان چهره‌های برجسته علمی کشور ممتاز می‌کرد؛ اگرچه کار او در زمینه‌های مختلف دانش ارتباطات از روزنامه‌نگاری و حقوق و اخلاق حرفه‌ای گرفته تا حوزه‌های مختلف ارتباطات و حتی مباحث جدیدی مثل جامعه اطلاعاتی نقش تاسیسی داشت، اما هیچ‌گاه خود را فراتر از یک معلم به شمار نمی‌آورد.

فضای آکادمیک امروزی روزنامه‌نگاری به مدد و یاری ایشان با ترجمه‌ها و فعالیت‌های متفاوت از کشورهای غربی به ایران ورود کرد و شکل تازه‌ای به خود گرفت و آنچه امروز در حوزه دانشگاهی روزنامه‌نگاری مشاهده می‌کنیم به لطف زحمات ایشان در یک دوره زمانی خاص که هیچ منبعی برای فعالیت آکادمیک روزنامه‌نگاری وجود نداشته، شکل گرفته است.

پروفسور کاظم معتمدنژاد، تنها یک استاد دانشگاه نبود؛ او بنیانگذار “مکتبی فکری” و ارائه‌دهنده “سبک زندگی حرفه‌ای” بود. میراث او محدود به کتاب‌ها و مقالاتش نیست؛ بلکه در وجود صدها شاگردش که آموزه‌های علمی و اخلاقی او را در سراسر گیتی منتشر می‌کنند، تجسم یافته است.

او به ما آموخت که چگونه می‌توان عمق دانش را با تواضع انسانی درآمیخت و چگونه با عشق و فداکاری، پدری دلسوز برای یک رشته علمی شد. بی‌شک، لقب “پدر علم ارتباطات ایران”، نه صرفاً عنوانی افتخاری، که بیانگر نقش بی‌بدیل او در شکل‌گیری و بالندگی این شاخه حیاتی از دانش در کشورمان است.

حالا دیگر او در میان ما نیست. او وقف امور مهم زندگی‌اش بود و همه کارهایش را انجام داد و چون چنین بود سبکبال رفت؛ اما باور کنید که مرگ استاد فقط پایان زندگی است؛ نه پایان ارتباط. آموزه‌هایش، میراث مفیدش، یاد و یادهایش ناگسسته خواهد ماند و هر جوانه‌ای که بر تنه درخت ارتباطات این سرزمین بروید از ریشه‌های او آب خواهد خورد.

بهار انصاری، خبرنگار و فعال رسانه

انتهای پیام/ ۱۰۴