دارهای فرو افتاده فرش

به گزارش پایگاه خبری “پیام خاوران“، نوای دلنشین تا به جا، سر جلو، سراول و … هنرمندانی که روزی از سر عشق گره بر تار و پود فرش دست باف می زدند، سال هاست که دیگر نه در کارگاه های قالی بافی خانگی می پیچد و نه از معامله گران سرشناسی که پیش پیش فرش را سر دار می خریدند خبری است، دارها به پایین کشیده شده است و فقط عده ای از سرناچاری گره بر فرش های لچک ترنج، ریزه ماهی، خشتی و … می زنند.

این روزها وضعیت فرش دست باف در خراسان جنوبی بر عکس مصداق این ضرب المثل شده است که «هر چه فرش پا بخورد ارزش بیشتری می یابد»! آن طور که کهنه کاران این عرصه می گویند؛ تار و پودهای این هنر استان که زمانی شغل اول هنرمندان این سرزمین و دومین محصول صادراتی کشور بعد از نفت بود؛ اکنون خوب به هم گره نمی خورد و رج های فروش و صادرات آن چندان بالا نمی رود و تقریبا متوقف مانده است، طوری که به هر گوشه ای از روستاها به ویژه نقاطی مانند مود و قهستان که فرش استان را با نام این برندها می شناسند سر بزنی دیگر نه از کارگاه هایی که چند نفر پشت دارها نشسته باشند خبری است و نه از شور و حالی که بافندگان داشتند.

دارها یا در کارگاه های قالی بافی خاک می خورد یا در کوچه ها همانند تکه های آهن پاره در گوشه ای افتاده است. به گفته آن هایی که دست در این هنر داشته اند و آن را از پیشینیان خود به یادگار دارند بر این عقیده اند که نشانه های رکود عمیق فرش خودنمایی می کند و اگر شرایط به همین روال پیش رود طی دو، سه سال آینده بساط این چند مغازه و کهنه کار این هنر هم برچیده خواهد شد و آثار این هنر بی بدیل را باید در کتاب ها جست وجو کرد. وقتی فقط در روز پنج هزار تومان درآمد از این هنر نصیب بافنده شود، حتی آن هایی که سال ها عشق این هنر را داشته اند؛ مجبور می شوند آن را کنار بگذارند و گاه برخی به دنبال جمع کردن زباله در خیابان یا دیگر مشاغل کاذب در شهرها روی آورند!

اگر بخواهی بدانی که وضعیت هنر 600 ساله خراسان جنوبی چگونه است باید سری به سرای گلشنی، بزنی که زمانی یکی از نقاط فعال بازار بیرجند در زمینه خرید و فروش فرش دست باف بود. آن جا که زمانی تجار داخلی و خارجی در آن برو و بیایی داشتند و حتی فروشندگان نخ و پشم فرصت پاسخ به بافندگان فرش را نداشتند، طوری که برای آن ها زمان تعیین می کردند که چه روزی و چه ساعتی به مغازه بیایند و سفارش خود را تحویل بگیرند.

وضعیت در کانون خرید و فروش فرش دست باف بیرجند به حدی راکد است که از 24 دهنه مغازه سرای گلشنی که بیش از نیم قرن از ایجاد آن می گذرد فقط سه تا چهار مغازه فعال است که آن ها نیز به گفته خودشان چندان فروشی ندارند و از اجبار و به دلیل این که شغل پدرانشان بوده است در این کار مانده اند اما دیگر به فرزندان خویش توصیه نمی کنند که به این شغل رو بیاورند زیرا دیگر نه درآمد دارد و نه مقرون به صرفه است.

سال ها کارشناس فرش دست باف کمیته امداد امام خمینی (ره) از بافندگان 12 و 24 متری بوده است و وضعیت حال حاضر این هنر استان را با این که هنوز صادرات به بازارهای اروپایی دارد چندان خوب نمی داند و می گوید: در گذشته وضعیت این هنر به حدی خوب بود که خریداران و تجار پیش از این که فرش بافته شود آن را از بافنده می خریدند یا در کمیته امداد امام خمینی (ره) سالانه 20 هزار متر مربع فرش تولید می شد اما اکنون در سال به هزار متر هم نمی رسد چون صادرات کاهش یافته است.

«کامیاب» اشاره ای به گرانی مواد اولیه فرش دست باف می کند و این که بافنده در گذشته با 66 هزار تومان می توانست مواد اولیه یک فرش را تهیه کند اما اکنون فقط هزینه خرید مصالح اولیه یک میلیون و 800 هزار تومان ولی فروش به همان قیمت پنج سال قبل است. یک دست بافته شش متری که دو نفر به طور مستقیم درگیر بافت آن طی یک سال هستند حداکثر چهار میلیون تومان است یعنی حدود روزی پنج هزار تومان درآمد دارد که هیچ صرفه اقتصادی ندارد.

گرایش به مشاغل کاذب

به گفته این بافنده فرش ، رکود بازار فرش به حدی است که زمانی در کمیته امداد امام خمینی (ره) 12 کارگاه تجمیعی فعال بود اما این کارگاه ها تعطیل شده است و بیشتر بافندگان به شهرها مهاجرت کرده و رو به شغل های کاذب و حتی جمع کردن زباله آورده اند.

وی به این موضوع اشاره می کند که زمانی در سرای گلشنی بیرجند جای سوزن انداختن نبود چون فرش های زیادی روی هم تلنبار بود و تجار داخلی و خارجی در حال خرید بودند اما شاید روزها بگذرد و حتی یک فرش هم خرید و فروش نشود.

به عقیده «کامیاب»، لازم است مسئولان در کلان کشور به ویژه رئیس مرکز ملی فرش ایران فکری برای صادرات این دست بافته ها بردارند و دست دلالان را هم از این بازار کوتاه کنند تا حداقل همان چند تاجر باقی مانده بتوانند در بازار فعالیت داشته باشند.

از نظر او اگر قرار باشد وضعیت صادرات فرش دست باف به همین روال پیش رود طی دو، سه سال آینده نامی از فرش دست باف استان برده نخواهد شد مگر این که دولت برای حمایت از این قشر یارانه بدهد.

گرانی مواد اولیه

وارث پدر در سرای گلشنی به نوعی خبره و کارکشته هنر دست خراسان جنوبی به حساب می آید و با این که در زمان پایه گذاری این سرای فرش نوجوانی 10 ساله بود اما هنوز آن برو و بیای تجار و بازرگانان داخلی و خارجی و کامیون های فرش صادراتی را که از منطقه خارج می شد به یاد دارد.

«گلشنی» از این می گوید که حدود یک ماه است به دلیل قیمت دلار و بسته شدن بازار آمریکا بازار فرش در رکود و بلاتکلیفی است و آن چه سبب شده است بیش از این بازار فرش دست باف ضربه بخورد، به گرانی مواد اولیه برمی گردد چون نخ و پشم از ایران به چین صادر می شود.

به گفته او، صدور مواد اولیه به کشوری که رقیب فرش دست باف ما است، ضربه زیادی به فعالان این عرصه وارد کرده است طوری که قیمت مواد اولیه بیش از 50 تا 60 درصد، ابریشم 150 درصد و پنبه 60 تا 70 درصد نسبت به ابتدای امسال افزایش یافته که بر قیمت تمام شده محصول بسیار اثرگذار است، به عنوان مثال در گذشته هزینه بافت یک متر مربع فرش معمولی 100 تا 110 هزار تومان برای یک کار معمولی بود اما اکنون 200 تا 250 هزار تومان و اگر کار خاص با مواد اولیه مرغوب باشد حدود 300 هزار تومان می شود.

به گفته او، چون قیمت ها ثابت نمی ماند بافنده ای که با این گرانی، مواد اولیه را می خرد و فرش می بافد شاید نتواند به همان قیمت بفروشد به همین دلیل به هیچ وجه برایش صرفه اقتصادی ندارد. به علاوه اگر بخواهیم گرانی نرخ دستمزد کارگران را برای بافندگان هم در نظر بگیریم شاید روزی پنج هزار تومان بیشتر درآمدشان نباشد در حالی که در گذشته یک سرپرست خانوار فقط از راه بافت فرش زندگی اش را اداره و ارتزاق می کرد چرا که جزو مشاغل اول بود اما به شغل سوم و چهارم تبدیل شده است و برخی فقط از سرناچاری و گذراندن اوقات فراغت فرش می بافند.

پنج مقصد صادراتی

او اشاره ای به مقاصد صادراتی فرش دست باف خراسان جنوبی بر اساس مستنداتی دارد که در مجله های صادرکنندگان این هنر چاپ شده است و این پنج مقصد را به ترتیب آمریکا، آلمان، لبنان، ژاپن و کشورهای عربی اعلام می کند. همچنین در برجام دو قلم کالایی که برای صدور به آمریکا از آن نام برده شده است، فرش و پسته بود و بعد از خروج آمریکا از برجام، صادرات این دو قلم کالا منع شد که ضربه سنگینی به این هنر دست خراسان جنوبی وارد کرد.

او برخی از اشتباه های مسئولان را هم در به وجود آمدن این شرایط بی تاثیر نمی داند و می گوید: وقتی مواد اولیه گران باشد بافنده مجبور می شود از مواد نامرغوب استفاده کند و وقتی که کار کیفی نباشد روی دست بافنده می ماند.

به گفته او، جمعیت زیادی به نوعی درگیر فرش بافی هستند چون این هنر فقط بافنده و فروشنده را شامل نمی شود و از دامدار، رنگرز، کارخانه دار و … را در بر می گیرد بنابراین باید دولت فکری اساسی برای جلوگیری از رکود آن بردارد زیرا دیگر به هیچ عنوان صرفه اقتصادی ندارد و آن هایی هم که در این هنر مانده اند از سرناچاری است.

او نیمه اول امسال را برای بافندگان و فروشندگان نیمه قابل قبولی می داند اما تعبیر و پیش بینی اش برای آینده این است که احتمال رکود عمیق وجود دارد.

ادعای او برای رکود بر بازار فرش استان این است که روز به روز و سال به سال از تعداد اعضای اتحادیه بافندگان و صادرکنندگان فرش در حال کاستن است و عده ای که مانده اند از ناچاری است.

«آهنی» یکی دیگر از فعالان این عرصه، اوج بازار فرش دست باف خراسان جنوبی را دهه 70 می داند و می گوید: دلیل صدور پایین علاوه بر مشکلات ارزی و تحریم ها، این است که بافندگان چندان با سلیقه بازار؛ دست بافته تولید نمی کنند و بیشتر همان طرح و نقش های قدیمی را می بافند.

رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادر کنندگان فرش دست باف استان می گوید: 50 هزار بافنده در استان داریم که کمتر از 10 درصد آنان بیمه قالی بافی دارند.

«کامیابی مسک» می افزاید: درست است که تحریم ها سبب شده است تا بازار آمریکا را از دست بدهیم اما بازار دیگر نقاط را که از دست نداده ایم.

به گفته وی، با بسته شدن بازار آمریکا حدود 25 تا 30 درصد صادرات استان کاهش می یابد. به علاوه گرانی ارز سبب شده است تا صادرات استان در نیمه اول سال نسبت به مدت مشابه سال قبل چندان محسوس نباشد. البته یک ماه قبل در نمایشگاه بین المللی صنایع دستی، تجار و فروشندگان خراسان جنوبی بیشترین فروش را داشتند.

وی گرانی مواد اولیه به دلیل صادر شدن به چین را تکذیب می کند و می گوید: پشم و نخ به این کشور صادر نمی شود و برعکس گرانی مواد اولیه مرغوب به دلیل واردات ابریشم و … از خارج است، طوری که ابریشم وارداتی تا 300 درصد گران شده است. به گفته وی، انتظار از دولت این است که برون سپاری ارزی برای تجار فرش از 9 ماه به دو سال افزایش یابد یا تجار فرش مشمول قانون برگشت ارز نشوند.

منبع:روزنامه خراسان جنوبی

انتهای پیام/