قاینات؛ پایتخت طلای سرخ جهان و دیار کهن زیستگاه بشر در انتظار مسافران نوروزی+تصاویر

به گزارش ” پیام خاوران “، در این روزگار هم اگر قصد سفر به دل کهن تاریخ شکوه فرهنگ، هنر و تلاش را داشته باشید، قاین مقصد دلخواه است که به پیشواز مسافران می آید.

شهرستان قاین یکی از قدیمی ترین شهرهای خراسان جنوبی است. این شهر دارای تاریخی 30 هزار ساله و از دیرینه ترین و کهن ترین شهرهای ایران است.

شهرستان قاين سرزمين آفتاب و طلاي سرخ در شرق ايران و شمال استان خراسان‌جنوبي واقع است که از شمال به خواف و گناباد، از غرب به فردوس و سرايان و از جنوب به بيرجند و درميان محدود شده و از جانب شرق داراي مرزي به طول تقريبي 130 کيلومتر با کشور افغانستان است.

به استناد شواهد و یافته‌های باستان شناسی سابقه استقرار و سکونت بشر درغار خونیک واقع در 18 کیلومتری جنوب قاین به هزار سال پیش از میلاد می‌رسد.

قاین در عصر زمامداری ساسانیان از مراکز مهم قدرت و از معدود شهرهای استراتژیک ایران به شمار می‌آمد و مورخان بسیاری در کتب خویش از قاینات نام برده‌اند که اصطخری، جیهانی، ناصرخسرو قبادیانی، یاقوت حموی و عبدالله محمدبن احمد مقدسی از آن جمله هستند.

همچنین قاین در دوره اسلامی بزرگترین شهر قهستان بوده و چون در مسیر راه‌های مهم تجاری سیستان، کرمان و سواحل دریای عمان بوده همواره اهمیت داشته، به طوری که اهمیت تجاری و اقتصادی قاین به حدی بود که در قرن چهارم هجری مقدسی آن را دروازه عمان و بارانداز کرمان و انبار خراسان نامیده است.

قاینات شهری در دوره سلجوقی

این شهر در دوره اسلامی دارای بارویی با دروازه‌های مختلف بوده و خندقی برگرداگرد آن احاطه داشته که هنوز بخش اندکی از بقایای این خندق باقی است.

ناصرخسرو قبادیانی در اواسط قرن پنجم هجری از این شهر دیدن و آن را چنین توصیف کرد که قاین شهر بزرگ و حصین است و گرد شهرستان خندقی دارد و مسجد آدینه به شهرستان اندر است.

کاوش باستان شناسی صورت گرفته در سال‌های اخیر که سرآغاز آن حفاری تپه شاهزاده حسین قاین بوده منجر به کشف آثار و بقایای مسجدجامع قاین شد که حاکی از رونق و اعتبار این شهر در دوره سلجوقی است.

از بناهای تاریخی و دیدنی شهرستان قاین می‌توان به مسجدجامع، مقبره بوذرجمهر، قلعه کوه قاین و امامزاده زیدالنار، آرامگاه ابوالمفاخر، مسجدجامع خضری و قلعه آفریز اشاره کرد.

مسجد جامع قاین یادگاری از دوره ایلخانی و تیموری

مسجدجامع قاین به استناد کتیبه موجود در ایوان آن در سال 796 هجری قمری به دستور امیرجمشید قارنی ساخته شده و از آثار اواخر دوره ایلخانی و اوایل دوره تیموری است.

این اثر دارای اجزایی از قبیل صحن، ایوان، شبستان‌های طرفین ایوان، حجره‌ها، در ورودی و ساعت آفتابی است و ایوان مسجد شاخص ترین عنصر معماری آن است.

مقبره بوذرجمهر

مقبره بوذرجمهر نیز آرامگاه یکی از عرفای نامدار، سیاستمداران و شاعران قرن چهارم و پنجم هجری قمری است که در پنج کیلومتری جنوب قاین بر دامنه کوه ابوذر قرار دارد و از بناهای ساخته شده در قرن ششم و هفتم هجری قمری می‌باشد که به شکل چلیپایی و با معمار زیبایی است.

در تزئینات داخلی بنای این آرامگاه که از گچ استفاده شده نوع کاربندی پیشانی ایوان‌ها به شکل طاق‌ نمای جناغی است و تزئینات گچبری زیرگنبد از زیباترین بخش‌های این بنا محسوب می‌شود و در پشت بقعه صفحه‌ای‌ ایجاد شده که بناهای جنبی مقبره روی آن بنا شده‌‌اند و در کنار مقبره بوذرجمهر درخت بنه کهنسالی با عمر بیش از 700 سال وجود دارد.

زیدبن موسی فرزند امام موسی کاظم(ع) است که بنای مقبره وی ملقب به امامزاده زیدالنار در روستای آفریز در 65 کیلومتری جنوب غربی قاین واقع است.مصالح و پی این بنا قدمت آن را به عهد صفوی مربوط می‌کند و ورودی اصلی این مقبره از ضلع شمالی است که دارای مقرنس کاری بسیاری زیبایی است.

قلعه کوه قاین

قلعه کوه قائن واقع در سه کیلومتری شهر قاین از بزرگترین دژهای خراسان جنوبی بوده که سال‌ها مرکز حکومت حکام ایالت قهستان بوده است.قلعه کوه قاین یکی از پایگاه‌های عمده فداییان دوره اسماعیلیه است. همچنین این قلعه مشرف بر منطقه قهستان است بطوریکه حکام آن در هنگام خطر یا حمله دشمن از مناطق شرقی، با نور آتشی که برفراز قلعه کوه زردان در فاصله ۶۰ کیلومتری آن توسط قوای نظامی خودی برافروخته می‌شد، آگاه می‌شدند.

قلعه با تابعیت از ناهمواری‌های کوه از دو بخش متمایز که یکی متعلق به سربازان و دیگری بخش امیرنشین بوده ساخته شده و گنجایش هزاران سرباز را داشته است.

قلعه کوه قاین از سمت جنوب و شرق به کوهستان و از سمت غرب و شمال مشرف به دشت قاین است و شکل معماری و فرم طاق‌ها، طاقچه‌ها و درگاه‌های به جا مانده و تشابه آن با آشیانه عقاب در غرب استان فارس قدمت این قلعه عظیم سنگی را تا دوره ساسانیان تایید می‌کند.

قلعه فعلی بر ویرانه‌های قلعه قدیمی ساخته شده و مصالح عمده‌ای که در ساختمان این قلعه به کار رفته سنگ و ساروج است ضمن آنکه تمام سطوح دیوارها و بدنه بیرونی حصار برج‌ها بندکشی شده است.این بنا نیز با شماره ۴۸۰۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

پل سنگی فارسیان

پل سنگی فارسیان در ٦٢ کیلومتری شمال شهرستان قاین، ١٢ کیلومتری شمال شهر خضری و ٢ کیلومتری شمال شرق روستای ثغوری واقع شدهاست. این منطقه از نظر تفرجگاهی از شرایط مناسبی برخوردار است. پل سنگی با طول ٣٠ متر و ارتفاع ٢٠ متر به همراه چندین غار کوچک و بزرگپناه گاه پرندگان شکاری و خصوصاً کبوتر وحشی است.

غار جوجه

این غار در ۲۵ کیلومتری شرق قائن و ۵ کیلومتری جنوب غرب روستای خونیک علیا قرار دارد. غار جوجه یکی از شگفت‌انگیزترین غارهای طبیعی قائن است که از لحاظ باستان‌شناسی اهمیت دارد.

این غار بر خلاف اسم آن از بزرگ‌ترین غارهای شناسایی شده در خراسان جنوبی است که انتهای آن بر اثر زلزله یا فرسایش سنگ‌ها به مرور بسته شده است. دهانه این غار در ارتفاع تقریبی ۸۰ متر از کف دره رو به شرق قرار دارد.

داخل غار متشکل از یک تالار اصلی است و تشکیلات زیبای بلوری و گل کلمی بر سطح دیواره‌ها و سطح کف مشاهده می‌شود.

همچنین در قسمت‌هایی از غار تشکیلات زیبای استالاکتیت و استالاگمیتی دیده می‌شود. در داخل غار می‌توان آثار پراکنده سفال را مشاهده کرد.

در ابتدای غار حوضی ساخته شده از مصالح سنگ و ساروج وجود دارد. نرسیده به غار جوجه از مسیر رودخانه، در سمت چپ یک کوه سنگی دهانه‌ای به نام کال زاغو دیده می‌شود.

برای پیمایش این غار نیاز به تجهیزات سنگ‌نوردی است. این غار نیز به وسیله زلزله مسدود شده و تنها ۶۰۰ متر از مسیر قابل پیمایش است.

موزه مردم شناسی

موزه مردم‌شناسی قاین در طبقه همکف خانه تاریخی سلطانی که از بناهای تاریخی شهر قاین است، طراحی شده و در اردیبهشت ماه ۱۳۸۴ افتتاح شد.

این منزل قدیمی، متعلق به خانواده سلطانی از ملاکین و بزرگان قاین بوده است. اصل بنا متعلق به دوره زندیه بوده و در دوره قاجار دوره پهلوی نیز تغییراتی در آن به‌وجود آمده و فضاهایی به آن اضافه شده است.

این موزه در بخش‌های مختلفی چون مراسم شب یلدا (کف‌زنی)، دستاسی، جاجیم‌بافی، کاشت، داشت و برداشت زعفران، ریسندگی، حلاجی و جلک‌ریسی، مراسم سنتی کشاورزی، تلم‌زنی (تهیه مواد لبنی) و مراسم سنتی عروسی همراه ساز و دهل و رقص محلی (اجرای موسیقی مقامی قاینات و خراسان جنوبی) با استفاده از مانکن با پوشش محلی که بیانگر آداب‌ورسوم کهن منطقه می‌باشد طراحی شده است.

موزه آب

موزه آب شهرستان قاین در آبان ماه سال ۱۳۸۶ افتتاح شد. این آب‌انبار در انتهای کوچه سنگی که بازار قدیم در آن واقع بوده است قرار دارد و به همین دلیل به آب‌انبار بازار معروف است، که از قنات (کهناب) آبگیری می‌شد.

بنای آب ‌انبار دارای کلیه قسمت‌ها و مشخصات اصلی آب‌انبارها است و راه‌پله‌ای است که به پاشیر منتهی می‌شود. با توجه به پوشش آب ‌انبار و شواهد تاریخی موجود بنای آب‌انبار مربوط به دوره تیموری بوده است.

این موزه که تنها موزه آب استان است شامل نمایش شاهراه‌های آبی مرتبط به دوره‌های تاریخی و مجموعه‌ای از تصاویر مرتبط به تاسیسات آبی (سدها، آب‌انبارها، قنوات)، وقف‌نامه‌ها و… است.

علاوه بر آثار کهن و تاریخی قاین، وجود رودخانه‌هایی همچون رود شور، رود مردان شاه، رود بیهود در این شهرستان جریان دارد که چشم اندازهای زیبا و دیدنی برای مسافران نوروزی است.

همچنین از محصولات کشاورزی قاین می‌توان به زعفران، گندم، جو و پسته اشاره کرد اما آنچه این شهرستان را به سرزمین طلای سرخ و یاقوت سرخ معروف کرده وجود “زعفران” و “زرشک” با دارا بودن بهترین کیفیت در کشور و دنیا است.

بنابراین زعفران و زرشک این دیار سوغاتی ارزشمند برای مهمانان نوروزی و گردشگران است.

صنایع دستی قاین

صنایع دستی قاینات همانند پیشینه تاریخی این منطقه دارای قدمت و اصالت بوده و از تنوع و ویژگی‌های منحصر به فردی برخوردار است و در کتب معتبر تاریخی به صناعات زیرک و استاد این منطقه و بافته‌های داری و نساجی سنتی (کرباس و پلاس) اشاره شده است.

پارچه و فرش نیز از صادرات قاینات به دیگر نقاط بوده و ابریشم قاین و پارچه‌هایی که از آن اعیان و اشراف قبا می‌ساختند نیز در زمره این اقلام صادراتی قرار گرفتند.

در خصوص قالی و قالیچه قاینات در منابع تاریخی اشاره شده است که اگر به لطافت و ظرافت قالی و قالیچه کرمان و کاشان نباشد یقینا در استحکام، دوام و ثبات رنگ بر قالی های سایر نقاط مزیت دارد.

به طور کلی از صنایع دستی بومی شهرستان قاینات می‌توان به تولید انواع قالی و قالیچه، جاجیم بافی، پلاس بافی، سفره آردی، گلیم بافی، ریسندگی، دباغی سنتی، سفالگری، رو دوزی‌های سنتی، سبد بافی(پخل بافی) و چلنگری(آهنگری سنتی) وحوله بافی اشاره کرد.

مناطق مهم این تولیدات شهرهای قاین، آرین شهر، نیمبلوک، خضری و روستاهای مهنج، روم، تجن، بیهود، اسفدن، آفریز، نیگ، زول، سراب، اخنجول، کرغند، شیر خنج، اندریک، اویج، باراز، کرچ و خشک است.

آری قاینات پایتخت طلای سرخ جهان، که عطر پر فریب زعفرانش در تمام عالم پیچیده، دیاری کهن است که گویا اولین زیستگاه بشر در شرق ایران بوده است. در این روزگار هم اگر قصد سفر به دل کهن تاریخ شکوه فرهنگ، هنر و تلاش را داشته باشید، قاین مقصد دلخواه است که به پیشواز مسافران می آید.

فاطمه واعظی نسب
انتهای پیام/255