غربت حکیم نزاری ۷۰۰ ساله شد!/مقبره‌ای رها شده و مسؤلانی در خواب

پشت نرده‌ها و قبل از ورودی بنا، در آهنی دیگری وجود دارد که تلاش برای دیدن داخل فضا را غیر ممکن می‌کند اما پشت این درها و دیوارها فرهیخته‌ای آرمیده است، جایی که قرار بود مانند سعدیه و حافظیه شیراز، تبدیل به نزاریه شود اما پیشنهاد مطرح‌شده هنوز روی کاغذ هم نیامده و انگار قرار نیست به این زودی‌ها راه به جایی ببرد.

اینجا آرامگاه سعدالدین نزاری قهستانی، ملقب به «حکیم نزاری» سراینده و شاعر سده هفتم هجری است، مکانی که بدون شک هر شهروند بیرجندی برای یک بار هم که شده از کنار آن عبور کرده اما کمتر هستند افرادی که شناخت کاملی از شخصیت وی داشته یا بدانند که مقبره او اینجا است.

معرفی محمد نزاری/ غربتی به درازای 7 قرن!

محمد نزاری فوداجی بیرجندی قهستانی متولد حدود 650 هجری قمری است که در سال 721 وفات یافت، وی از شاعران غزل‌سرای  اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم است.

او جزو کسانی است که عنوان «حکیم» در دوران حیاتش نیز به او گفته می‌شد، عده‌ای نزاری را یک اسماعیلی معتقد می‌دانند او مردی دانشمند در زمان خویش بود و علاقه خاصی به تحصیل فلسفه و آشنایی با تعالیم فرقه‌های مختلف داشته است.

حکیم سعدالدین بن شمس‌الدین نزاری بیرجندی قهستانی از شاعران بزرگ قرن هفتم و هشتم است که او را نخستین نویسنده دوره بعد از الموت دانسته‌اند که زبان شعر، تعبیرات و اصطلاحات صوفیان را برای پنهان کردن عقاید اسلامی برگزید.

بسیاری از شعرا و نویسندگان از جمله جامی،شاعر و عارف نامدار قرن نهم برخی از اشعار حافظ را متأثر از اشعار حکیم نزاری می‌دانند و به عبارت دیگر معتقدند که حافظ از شیوه نزاری پیروی کرده است.

تألیفات مهم حکیم نزاری عبارتند از دیوان نزاری، سفرنامه، ادب‌نامه، ماجرای شب و روز، مثنوی ازهر و مزهر، دستورنامه که مشهورترین مثنوی نزاری است.

اظهار بی‌اطلاعی شهروندان

به میان مردم و کسبه محل رفته و با پرس‌وجوی کوتاهی متوجه می‌شویم که این حکیم بزرگ چنان به فراموشی سپرده شده که حتی مردم ساکن خیابان حکیم نزاری نیز او را نمی‌شناسند و نمی‌دانند مقبره او در کجا قرار دارد.

از یکی از جوانان محل آدرس آرامگاه حکیم نزاری را جویا می‌شوم که با کمی مکث اظهار بی‌اطلاعی می‌کند و می‌‌گوید: آدرسی که به شما داده‌اند کجا است؟ مطمئنید بیرجند است؟!

از یکی دیگر از کسبه محل جویای آدرس می‌شوم و در پاسخ سؤالم می‌گوید: خیابان حکیم نزاری که همین خیابان است اما تا جایی که یادم است مقبره‌ای در این مکان وجود ندارد!

این ساکن خیابان حکیم نزاری بیرجند از مقبره و شخصیت حکیم نزاری اظهار بی‌اطلاعی می‌کند و ما را به یکی از افراد قدیمی محل ارجاع می‌دهد و می گوید: شاید ایشان بتوانند کمکتان کنند!

حکیم بیرجندی در غربت!

حسینی از کسبه قدیمی خیابان حکیم نزاری بیرجند است که بیش از 60 سال از عمرش را در این خیابان گذرانده است، وی در پاسخ به سؤال خبرنگار ما مبنی بر آرامگاه حکیم نزاری کجا است، می‌‌گوید: همین راهی که آمده‌اید را برگردید همان ساختمان پهلوی بانک ملی است.

از او در خصوص حکیم نزاری می‌پرسم که می‌افزاید: محمد نزاری شاعر و مفسر قرآن بوده و مقبره وی نیز پهلوی بانک ملی ورودی خیابان حکیم نزاری است.

این کسبه خیابان حکیم نزاری در خصوص بنای این مقبره می‌گوید: این شاعر بیرجندی در غربت به سر می‌برد و از همان زمانی که به یاد دارم این مقبره همین‌جوری مانده و هیچ نهادی برای این مقبره کاری انجام نداده است.

حسینی می‌افزاید: حتی برای این حکیم بزرگ ارزش یک تابلو و اسم را هم قائل نشده‌اند تا حداقل از روی اسم و تاریخچه آن مردم متوجه شوند، متأسفانه مسؤولان امر این کار ساده را هم انجام نداده‌اند.

شهروند دیگری آدرس مقبره‌ای که داخل مسجد آیت االله حائری است را می‌دهد و می‌گوید: به گمانم باید همانجا باشد چون بیشتر شهروندان به آنجا می‌روند!

مقبره‌ای رها شده و مسؤلانی در خواب

شهروندی دیگری که این حکیم بیرجندی را به خوبی می‌شناسد از بی‌توجهی‌های صورت‌گرفته به این شاعر بیرجندی گلایه می‌کند و می‌گوید: در غفلت مسؤولان، بانک ملی نوسازی شد و این آرامگاه در بی‌توجهی کامل به سر می‌برد.

سلطانی اضافه می‌کند: متأسفانه کاری برای مشاهیر و عرفا از جمله نزاری انجام نمی‌شود و وضعیت مقبره شایسته این شخصیت و مردم شهر فرهنگی بیرجند نیست.

وی متذکر شد: مسؤولان باید فکری برای آن بردارند در حالی که این همه سال این مقبره به امان خدا رها شده و عین خیال هیچ کدام از مسؤولان نیست و از مردم هم نمی‌شود توقعی داشت چون کاری نمی‌توانند انجام دهند.

برای حکیم بیرجندی هیچ اقدامی انجام نداده‌اند

یکی دیگر از شهروندان که خود اهل شعر و شاعری است، می‌گوید: امروزه بسیاری از شهرها و حتی کشورها شهرت و آوازه خود را مدیون نام شخصیت‌ها و بزرگانی هستند که آرامگاهی در شأن آن‌ها احداث شده است.

غفرانی با اشاره به شهرت شاعرانی مانند سعدی، حافظ و شهریار، می‌افزاید: دلیل شهرت چنین شاعرانی تبلیغات زیاد و معرفی آثار آن‌ها در ایران و حتی جهان است که متأسفانه این اقدام‌ها در خصوص این شاعر بیرجندی انجام نشده است.

وی از ناشناخته ماندن این شاعر بیرجندی در بین اذهان مردم خبر می‌دهد و می‌گوید: متأسفانه بسیاری از شهروندان بیرجندی این شاعر را نمی‌شناسند در حالی که ممکن است بارها از کنار مقبره وی عبور کرده باشند.

مقبره‌ای که اجاره داده شد

چند سالی است که این بنای ارزشمند توسط میراث فرهنگی به یکی از خوشنویسان نامدار بیرجندی اجاره داده شده و وی نیز هر سال قرارداد را تمدید و دوره‌های آموزش خوشنویسی را برگزار می‌کند.

به گفته وی درب این مکان عصرها از ساعت 16:30 به بعد باز است و گاهی هم برای بازدیدها با هماهنگی میراث فرهنگی درب آرامگاه باز می‌شود.

به گفته «زهرا علیزاده بیرجندی» استادیار دانشگاه بیرجند، در کتاب تاریخ برگزیدگان و مشاهیر بیرجند آورده است که نزاری در قبرستان شرقی بیرجند به خاک سپرده شده بود و قبر او به همت حاجی ملک تاجر تعمیر ولی در سال‌های دهه 30، قبرستان به جای دیگری انتقال یافت و به جای آن پارک ساخته شد و آرامگاه او ویران شد.

حکیمیه می‌سازیم!

وی اضافه کرد: در سال 1336  شمسی، شهرداری بیرجند باغ ملی را به بانک ملی می‌فروشد و سال بعد از آن اقداماتی برای احداث بنای یادبودی به نام نزاری قهستانی از طرف شورای حفاظت آثار باستانی و مسؤولان محل و سایر علاقه‌مندان انجام می‌شود. آن چنان که این استاد دانشگاه در سال 1352 شورای بانک ملی در مورد واگذاری زمینی به مساحت 158.37 متر مربع از اراضی بانک که در حدود 5 هزار متر مربع می‌شود موافقت و در سال 54 کار ساخت آرامگاه آغاز می‌شود.

سوم خردادماه 1393 بود که مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان‌جنوبی در جمع خبرنگاران در خصوص وضعیت آرامگاه حکیم نزاری در بیرجند، گفت: متأسفانه بنای تاریخی مجاور آرامگاه نزاری از بین رفته و ساختمان بانک در مجاورت آن گسترش داده شده و امکان استفاده را از علاقمندان هنر و ادب فارسی گرفته است.

وی اضافه کرد: با همت قائم مقام نماینده ولی فقیه و امام جمعه وقت مقرر گردید شهرداری نسبت به تملک پلاک‌های مجاور آرامگاه اقدام که به محض عملی شدن این بحث، با توجه به اینکه آرامگاه در فهرست ملی کشور ثبت است ما نیز با اختصاص اعتبار در راستای طراحی و ایجاد حکیمیه در این محل اقدام خواهیم کرد.

درخواست هنرمندان از رئیس جمهور

همچنین در دوم دی‌ماه سال 1393 جمعی از هنرمندان استان طی نامه‌ای به رئیس جمهور نوشتند؛ مرمت و ساخت بنای حکیمیه در آرامگاه حکیم نزاری قهستانی یکی از دغدغه­‌های اصلی اصحاب قلم و هنر در این خطه می­باشد لذا این آرامگاه قابلیت تأسیس و تجهیز آرامگاهی مشتمل بر مجموعه‌ای با امکانات مناسب، کتابخانه‌ای بزرگ و فرهنگ‌سرایی مجهز و غیره است.

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان‌جنوبی در گفت‌وگو با فارس، به ثبت آرامگاه حکیم نزاری در فهرست آثار ملی اشاره کرد و گفت: بنای مقبره حکیم نزاری 24 خرداد 90 در فهرست آثار ملی ثبت و در چند سال گذشته هم به خوشنویس ممتاز برای کار هنری اجاره داده شده است.

شهرداری پای کار بیاید

وی به توسعه این بنا اشاره و تبیین کرد: جهت توسعه شهرداری باید بناهای اطراف را خریداری کند زیرا ملک مجاور آن ثبت آثار ملی نیست که میراث فرهنگی بتواند در این کار دخالتی داشته باشد.

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان‌جنوبی به اقدامات انجام‌شده در این مکان، گفت: مقبره در چند مرحله مرمت و از محل اعتبارات ملی 30 میلیون تومان برای مرمت و نورپردازی آن هزینه شد.

توسعه مکان در دستور کار میراث فرهنگی نیست

وی با بیان اینکه آرامگاه نیاز به بازسازی ندارد و سالم است، اضافه کرد: اگر کسی و یا ارگانی دنبال توسعه این مکان باشد ما حاضر به همکاری هستیم.

رمضانی با اشاره به سخنانی مبنی بر تبدیل مکان به حکیمیه، تصریح کرد: طرح مربوط به ما نبوده و امام جمعه سابق (رضایی بیرجندی) مطرح کرد مشروط بر اینکه شهرداری اراضی اطراف را تملک کند.

وی با تأکید بر اینکه کمک نه به معنای پول بلکه به معنای اینکه اجازه می‌دهیم اطراف آن را پارک کنند، تبیین کرد: توسعه این مکان در دستور کار میراث فرهنگی نیست!

و اما…

امروز اگر در کوچه و پس کوچه‌های شهر قدم بزنی و از کسی سؤال کنی کمتر کسی را می‌بینی که محمد نزاری بیرجندی را بشناسد و اگر هم بشناسد بداند این شاعر اهل خراسان‌جنوبی بوده و اشعار زیادی از وی به یادگار مانده است.

در حالی که شهرهای شاعرخیز کشور از جمله شیراز را به حافظ و سعدی می‌شناسند اما با گذشت 700 سال از وفات نزاری در حالی مقبره او ثبت آثار ملی کشور شده که این حکیم فرزانه حتی در شهر و دیار خویش غریب مانده و هنوز هم از هاله گمنامی به در نیامده ‌است‌ …