ارتباطات توسعه و زیست بوم نوآوری در ایران|داریوش عباسی

واقعیت این است که ورود فناوری‌های نو به کشور ما، همواره با مخالفت‌ها و مقاومت‌هایی روبه‌رو بوده است. این نگاه دلواپس‌گونه و توام با نگرانی، تنها موجب تاخیر در استفاده از آن دستاوردها بوده و هرگز نتوانسته راه را بر ورود ابزارهای تازه و نگرش‌های نو ببندد. دست اندرکاران حوزه فناوری به خاطر دارند، زمانی استفاده از اینترنت نسل سوم در ایران متداول شد که ۱۲ سال از عمر آن در دنیای توسعه یافته گذشته بود. این گونه است که محافظه‌کاری‌ها در بزنگاه‌های تاریخی، فرصت‌های مهمی را از برخی ملت‌ها می‌گیرد. در نقطه مقابل، جسارت و شجاعت در پذیرش تجربه‌ها و دستاوردهای تازه، چه بخت‌هایی را نصیب برخی دیگر از ملت‌ها کرده است.

سرانجام اما ایران هم با توجه به نیازها و ضرورت‌ها مجبور شد، مثل سایر بازنگری‌ها، به جای توقف در نگرانی‌ها، بر روی ظرفیت‌های تازه  تمرکز کند و از مواهب آنها بهره گیرد. اکنون و با انتشار اخبار انجام اقدامات مقدماتی و پایه‌ای توسط بخشی از بدنه سیاستگذاری و اجرایی کشور برای فراگیری ۵G در کشور، رفته رفته، دغدغه‌ها و طرح سویه‌های منفی بیش از پیش شنیده می‌شود.

واقعیت آن است که در دهه‌های اخیر به دلایلی که در این بحث نمی‌گنجد، صادرات کالاهایی همچون فرش، پسته، خاویار و زعفران ایران در بازارهای جهانی کاهش یافته و ما  دیگر در این حوزه‌ها دست بالا را نداریم. بنابراین زمان آن است که به موازات فروش نفت و فرآورده‌های آن که البته در شرایط تحریم با تنگنا روبه‌روست، با خلق بازارهای تازه و اتکا به پشتوانه دانش نسل جوان، برای ایران فردا، ره‌آوردی بهتر از این روزها داشته باشیم.

کرونا، موجب تقویت فضای وب و بستر مجازی در دنیا شده و رشد ترافیک اینترنت در ایران هم گویای همین موضوع است. طبعا با این روند رو به رشد،ما در سال‌های آینده، نیازمند به پهنای باند بیشتر، کاهش سرعت تاخیرو قابلیت اطمینان پایدار و بالا هستیم. تحقق چنین ویژگی‌هایی همراه با ده‌ها مزیت دیگر بر بستر ۵G امکان پذیر است.

نکته قابل تاکید در این رابطه آن است که نگاه ما به فناوری‌های نو و پیشران، صرفا نباید به عنوان یک بستر و زمینه کار باشد و بهتر است، نگاه اکوسیستمی و زیست بوم را جایگزین کنیم. در این صورت، توجه ما به  سایر عناصر تاثیرگذار از جمله فکرافزارهای ارزشمند نخبگان و استعدادها جلب می‌شود که لازمه جهش‌های بزرگ است و متاسفانه تا کنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

شمار زیادی از فرصت‌ها سپری شده است. باید از آنها درس بگیریم و هوشمندانه‌تر به فرصت‌های پیش رو بنگریم. پیش بینی شده فراگیری ۵G در دنیا از سال ۲۰۲۵ اتفاق بیفتد. ما باید از حالا به این فکر باشیم که در جای درست بایستیم و آمادگی جذب فناوری‌های جدید را داشته باشیم. جالب است که بدانید اینترنت ۵G علیرغم هزینه بری برای ایجاد و تجهیز فنی و سخت افزاری، بیشتر بر بال نرم افزاراستوار است و ما به مدد نسل تحصیلکرده و علاقمند خود می‌توانیم با تحقق اینترنت نسل پنجم، اشتغال‌زایی و درآمدزایی زیادی برای کشور به دست آوریم.

جامعه‌ی ما در شرایط چالشی، ناآرام و تا حدی بحرانی قرار دارد.   ۵G قادر است ظرفیت‌های کاری و درآمدی بسیاری برای مردم ایجاد کند و تا حدی از فشارها بکاهد. آمارها می‌گویند در حال حاضر ۱۰ درصد از خدمات پزشکی در دنیا از طریق اینترنت انجام می‌شود و پیش بینی‌ها حکایت از آن دارد که با فراگیری شبکه نسل پنجم در دنیا از سال ۲۰۲۵، این عدد به بیش از ۲۵ درصد برسد. به عنوان مثال، ” تله مدیسن ” و در ادامه ” تله سرجری ” یا ” جراحی از راه دور” با اطمینان بخشی شبکه نسل پنجم قابل انجام است و این روش در دنیا رو به افزایش گذاشته است. در روش جراحی از راه دور، دامنه بافتی بیمار کمتر آسیب دیده و خونریزی کمتری دارد. ضمن آنکه قدرت فعالیت درست جراح درعمل‌های طولانی مدت، با ربات‌های جراحی همچنان دقیق خواهد بود.

نکته مهمی که در مسیر بسترسازی برای ورود به شبکه نسل پنجم باید به آن توجه شود آن است که با وجود اتکای شبکه ۵G به حوزه فکر افزار و نرم افزار، سرمایه‌گذاری و همکاری مشترک اپراتورها برای تامین روند پرهزینه تامین تجهیزات و سایر سخت افزارها، به شدت ضروری است. چرا که در صورت رفتار مجزای بازیگران، هزینه‌بری طرح، بسیار افزایش می‌یابد. ورود شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان به عنوان تامین کنندگان داخلی برای تامین نیازها در شرایط تحریم و با رسیدن دلار به مرزهای غیرقابل باور، دیگر ضرورت پیش رو است. نواحی و پهنه‌های فناوری، کارخانه نوآوری تهران، پژوهشگاه‌های دولتی، مراکز تحقیق و توسعه بخش خصوصی و سایر برج‌ها و مراکز نوآوری در کشورهم ظرفیت بسیار خوبی برای ورود و پیوستن به این حوزه استراتژیک دارند. جا دارد که با پویایی و پرهیز از تکرار و یکنواختی، کاری کنیم که همه شهرها به مراکز نوآوری تبدیل شوند. هدایت برخی دانشجویان حوزه کارشناسی ارشد و دکتری به تحقیقات مرتبط برای تکمیل زنجیره نیازهای این زیست بوم، ارزش افزوده موثر و راه‌گشایی است.

یک نمونه از توجه به ظرفیت فکری و علمی نخبگان داخل و الگوهای بومی حل مساله، ساخت مودم ۵G است که چند روز پیش خبری شد و این موضوع را به ما یادآوری کرد که با وجود تنگناهای علمی و تحریمی، همیشه و همواره می‌توان از روزنه ها و منافذ محدود به دشتهای باز راه کشید و با بهره گرفتن از فرصت‌های تازه، از میزان وابستگی‌ها کاست.

۵G ، درهم تنیدگی عجیبی با سایر فناوری‌ها نظیرهوش مصنوعی و اینترنت اشیاء دارد و کاربست آن‌ها در بستری غیر از ۵G ممکن نیست.

هوش مصنوعی (AI) و اینترنت اشیاء (IOT) که دو تحول بنیادین در زندگی انسان طی دهه‌های آینده است، بر روی اینترنت ۵G  قابل پیاده‌سازی است و از این منظر، ورود به عرصه‌های مهم و درآمدزای آینده، منوط به پیاده‌سازی سراسری اینترنت نسل پنجم است. به غیر از مثال جراحی از راه دور که در سطور بالا به آن اشاره شد، حمل و نقل هوشمند و خودران‌ها نیز از دیگر قابلیت‌های نو در دنیاست که در فضایی خارج از اینترنت نسل پنجم امکان تحقق ندارد. جامعه ما برای ورود به این زیست بوم، علاوه بر تدارک جنبه‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، نیازمند در نظرگرفتن پیوست‌های حقوقی، فرهنگی، اجتماعی و امنیتی است و متاسفانه باید گفت در این موارد اقدام خاصی صورت نگرفته است.

نمونه‌های زیادی درباره آماده نبودن ما برای مواجهه در زمینه‌های مورد اشاره وجود دارد. مثلا شما تصور کنید دو خودران که سرنشین پشت فرمان ندارند، در موقعیتی با هم تصادف می‌کنند؛ در این وضعیت، آیا نظام گسترده و بزرگ بیمه‌ای ما برای رسیدگی به مقصر یا مقصران احتمالی، سناریویی دارد؟ این بازار مالی برای سال‌های پیش رو که با آن فاصله کمی داریم، چه تدابیری اتخاذ کرده است ؟

به سراغ مثالی دیگر برویم. اگر در یک عمل جراحی از راه دور، به دلیل قطع برق یا آسیب دیدن شبکه انتقال دیتا، مشکلات ارتباطی  بروز کند و عمل حساس قلب یا مغز بیمار با وقفه روبه‌رو شده و جان بیمار از دست برود، مقصر کیست؟ جراح، اداره برق، ارائه کننده زیرساخت‌های فناوری، اپراتورها و…

با کمال تاسف باید گفت درباره اقتضائات تازه در دنیای پرتحول آینده، ما حتی به سمت تشکیل اتاق‌های فکر حرکت نکرده‌ایم. اینجاست که می‌فهمیم باید با رویکرد کنش ورزانه به ایجاد زیست‌بوم نگاه کنیم و برای سئوالهای تازه، پاسخهای تازه و متناسب با زمانه بیابیم.

بحث مهم و اساسی دیگر آن است که فراگیری اینترنت پرسرعت نسل پنجم در اقصا نقاط کشور با هدف ارزشمند ایجاد عدالت آموزشی هم مطابقت دارد و گامی است در کاهش شکاف دیجیتالی و رفع نابرابری‌ها که برخی از نظریه‌پردازان ” ارتباطات توسعه ” تحت عنوان ” شکاف آگاهی ” از آن نام می برند.

یکی دیگر از جنبه‌های رو به رشد در آینده، مقوله آموزش در فضای مجازی است که شیوع بیماری کرونا آن را تسریع بخشید. در حال حاضر بسیاری از کلاس‌های درس در دنیا چه در سطح مدارس و چه دانشگاه‌ها به صورت آنلاین برگزار می‌شود. همینطور کنفرانس‌ها و همایش‌ها. بنابراین باید به روش‌های نوین عرضه داشت محتوا توجه کرد. به کارگیری روش‌های سنتی مثل ایستادن طولانی مدت معلم پای تخته در فضای مجازی برای مخاطبان کسالت‌بار و خسته کننده است. بسترهای نو، نیازمند شیوه‌های نوین است و از این منظر، روش‌های آموزش به کودکان، دانش آموزان و دانشجویان به اصلاح نیاز دارد.

تجارت الکترونیک و کسب وکارهای پلتفرمی از دیگر زمینه‌هایی است که با سرعت و اطمینان بخشی بالا به موفقیت بیشتر دست می‌یابد. با توجه به افزایش کسب و کارها در بستر وب، باید در تقویت زیرساخت‌های این حوزه بکوشیم. اسناد بالادستی و تکالیف قانونی، سهم اقتصاد دیجیتال از اقتصاد ملی در افق ۱۴۰۰ که بعدها به دلایلی به ۱۴۰۴ دلالت داده شد را ۱۰ درصد پیش بینی کرده که عملا به وقوع نپیوسته و نخواهد پیوست. در این زمینه، کارنامه قابل قبولی نداریم.

برای موفقیت در وزن کشی ما در برابر دیگران در سال‌های پیش رو، علاوه بر ضرورت تحول در زیرساخت و نرم افزار و پیوست‌های اکوسیستمی که مورد اشاره قرار گرفت، باید گفت که ما در حوزه تولید محتوا دچار ضعف‌های عمیق و اساسی هستیم. ضعف در تولید محتوا در کشور ما در همه عرصه‌ها بسیار مشهود است. برای جلوگیری از وادادگی فرهنگی و تبدیل نشدن به وارداتچی در عرصه‌های نرم باید به شدت کار کرد و نابرابری‌ها را تعدیل نمود.

شاید باورش سخت باشد ولی از هم اکنون، شماری از دانشگاه‌ها و مراکز مهم علمی و تحقیقاتی جهان، پژوهش بر روی نسل ششم اینترنت موسوم به ۶G  را آغاز کرده‌اند و اینگونه به استقبال آینده می‌روند.

رویکردهای طرح شده برای مواجهه با دنیای نوین، از جنس پیش‌بینی‌های آینده‌نگرانه است. موفقیت برندهای ایرانی و صادرات کالاها و خدمات علمی فناورانه به جای محصولات پرآوازه گذشته در دورانی که به انقلاب صنعتی چهارم معروف شده، معجزه نیست. واقعیتی است که می‌تواند با ایجاد زمینه‌های لازم برای تحقق منطق اجتماعی برد – برد، برنامه‌ریزی و در نظر داشتن افق‌های روشن، دست یافتنی باشد. همه باید برای ورود به این دوران تازه که بر سبک زندگی ما تاثیر به سزایی می گذارد، آماده باشیم. رویاها زیباست و قابل تحقق. به شرط آن که برایش نهایت تلاشمان را به کار گیریم.